Laura Fernandez antropologo sozialak zalantzan jarri du egungo sistemari eusten dion binarismoa, Hacia mundos más animales liburuan (Ochodoscuatro, 2018). Espezismoa, matxismoa, heteroaraua, arrazakeria, kapazitismoa, ingurumenaren esplotazioa… Zapalkuntza horiek guztiak elkarri lotuta daude, bat baitatoz mundua egituratzeko moduan: pentsamendu binarioan. Horixe da Fernandezek mahai gainean jarri duen tesia, eta lanaren sarreran azaltzen du zer lortu nahi duen hori eginez: “Mugen, harresien eta hesien aurrean, liburua loturak sortzeko apustua da; egiten duen ekarpenaren asmoa da gizakien eta gizakiz bertzeko animalien arteko batasuna lehenestea historikoki gure harremanetan izan den bereizketaren aldean”.
-Nolakoa izan da liburu hau pentsatzeko prozesua?
Antropologia sozialeko ikasketak egin ditut. Liburuan jasotakoa, liburu izan aurretik, nire ikasketen amaierako lana izan zen. Ikasten ari nintzen bitartean, antiespezismoaren esparruan militatzen ari nintzen, eta hori nabarmendu nahi dut, argi dudalako liburu hau ez dela bakarrik nire lanaren ondorio; ariketa politiko baten eta bertze kide anitzekin izandako solasaldien eta eztabaiden emaitza ere bada. Bada eragina izan duen bertze elementu bat ere: nire ikasketen zati bat Argentinan eta Mexikon egin nuen. Bi herriotan ezagutzen ez nituen errealitate anitz aurkitu nituen, batez ere dekolonialismoaren arloan, eta horrek ekarri zuen nire ordura arteko eskema anitz bertan behera gelditzea.
-Antiespezismoa berriz pentsatzera bultzatu zintuen han ikusi eta ikasitakoak?
Bai. Anitz ikasi nuen han, eta itzuli nintzenean sentitu nuen puzzleko pieza orok bazuela bere tokia. Binarismoaren auziari buruzko gogoetaren ondorioz, ohartu nintzen pentsamendu hori dagoela zapalkuntza gehienen erroan; antiespezismoari buruzko nire ideiak berraztertzeko beharra sentitu nuen. Mugimendu feministarekin ere badut lotura, eta iruditzen zait feminismoek arreta handiagoz erreparatzen dietela bertze zapalkuntza ardatzei; horrek guztiak ere eragin zidan. Batera mamitu ziren prozesu horiek guztiak.
-Feminismoak so egiten dio espeziearen araberako zapalkuntzaren ardatzari ere?
Erresistentziak egon badaude. Baina, nire esperientziatik, erran behar dut feminismoek behintzat zapalkuntza hori onartzen dutela. Nik hori sumatu dut. Onartzen dute antiespezismoa borroka bat dela, prozesu bat; hori onartuta, agerian gelditzen da feminista horiek ez direla koherenteak aitortzen duten prozesu horrekin, baina, gutxienez onartzen dute espezismoa zapalkuntza mota bat dela.
-Zerk oztopatzen du feminista horiek onartutako zapalkuntza baten aurkako ekintzaile bilakatzea?
Bertze zapalkuntza bati buruz hitz egiten duzunean, egiteko moduak zer erran handia izan lezake. Antiespezismotik, anitzetan, hagitz modu linealean alderatzen dira zapalkuntza hori eta matxismoa. Bi zapalkuntza horiek alderatzeko lana gizon batek egiten badu, gainera, are zailago bilakatzen da egoera; ez da egokia antiespezismoa eta matxismoa alderatzea feminismotik egiten ez baduzu, edo hizkuntza bera erabiltzen ez baduzu. Hor bada arazo bat. Feminismoetan direnek sentitzen dute berriz ere kanpoko norbaitek erraten diela zer egin behar duten.
-Pentsamendu binarioa da zapalkuntza ororen erro. Hori nabarmendu duzu liburuan. Gizakien eta gizakiz bertzeko animalien artean muga sakon bat zehazten du binarismo horrek, bertzeak bertze.
Bai. Binarismo horrek erraten digu gizakiok ez garela animaliak. Eta hori onartzen dugu. Are gehiago, uste dut gizakiok geure burua eraikitzen dugula animaliekin kontrajarrita. Binarismoaz ari garenean, halere, kontuan izan behar dugu ez garela gizaki guztiei buruz ari. Gizakitzat hartzen dira gizaki zehatz batzuk: gizonak, zuriak, heterosexualak, elbarritasunik gabeak… Bat egiten ez dutenak ezaugarri horiekin, gizakitzat hartzen den horrekin eta batez ere arrazionaltasunari buruz dugun ideia horrekin, bigarren mailan gelditzen dira. Gizakiz bertzeko animaliak ere talde nagusi horretatik at gelditzen dira, noski. Eta talde nagusitik kanpo gelditzen dira, halaber, eraikitako gizatasun horrekin bat egiten ez dutenak.
-Talde hegemonikoan dagoen gizakiak bere animalia izaera ukatzen du; eta, aldi berean, talde horretatik kanpo gelditzen diren gizaki anitz gainerako animaliekin alderatzen ditu; gizaki izaera ukatzen die. Beraz, denak animaliak garela errateak izan dezake ondoriorik?
Argi izan behar dugu ez dela gauza bera onartzea gizakiak animaliak garela zuri edo beltz izanda. Afrikako jatorria duten egile dekolonial anitzen lanak irakurri ditut, eta auzi hori jorratzen dute. Beltza bazara, eta gizakiz bertzeko animaliekin parekatzen bazaituzte etengabe eta zure gizatasuna ere ukatzen badizute, borroka egin behar duzunean onar dezaten moralaren ikuspuntutik duzun balioa, orduan ez da erraza erratea denok animaliak garela. Ez da erraza ekuazioa sinplifikatzea gainerako animaliekin alderatu zaituztenean zu gutxiesteko, inoiz ez duzunean sentitu animalia bat zarenik, esaldi horrek adierazten duen moduan.
-Antiespezismoak badu zor bat haiekin, beraz?
Bai. Iragan kolonial hori ez da desagertu; oraina ere bada. Eta, oro har, hori ez da onartu, ez da aitortu; ez iragana, ezta oraina ere. Oraindik ere ez dugu gure gain hartu iraganeko kolonizazioaren ardura, eta ez dugu onartu iragan horrek egun dituen ondorioen erantzukizuna. Halaber, kontuan hartu behar dugu zer proiektu dauden egun Hego Amerikako herrietako baliabideak espoliatzeko. Egile dekolonialek argi erraten dute boterea eta ezagutza ere kolonizatu dituztela. Gehienetan, antiespezismotik aipatzen ditugun egileak iparralde globalekoak dira; Europako ezkerreko mugimenduak ere kolonialak dira, neurri handi batean. Lan handia dago egiteko.
-Bertzelako munduak aldarrikatu dituzu zuk; nolakoak?
Uste dut funtsezkoa dela onartzea badirela bertze moduak gauzak egiteko. Bizi garen mundua askotarikoa dela onartzeak jada sortzen du alternatiba dekolonial bat. Gaur egun, kapitalismoa inposatu egiten da, eta erraten digu mundua antolatzeko modu bakarra dagoela, ezagutzen duguna, alegia: kapitalista, koloniala, patriarkala… Mugimendu zapatistaren leloa hartzen ahal dugu nik aldarrikatzen ditudan munduen adibide: Mundu anitzentzako tokia izanen duen mundu baten alde. Mundu horiek izateko eta existitzeko modu ezberdinen arteko elkarrizketa proposatzen dute, eta, hor, jakina, tokia izanen lukete gizakiz bertzeko animaliek. Aukera hori mahai gainean jartze hutsak kapitalismoa apurtzeko modu bat ekarriko luke. Munduen arteko solasaldiak bultzatzea da kontua, ez bakar bat inposatzea.
-Bertze mundu horietan, gorputza bera ariketa politikorako esparru bilakatzen dela diozu. Zer erran nahi du horrek?
Gorputzari garrantzia eman nahi izan diot, pentsamendu binarioak gorputza makurtu nahi izan duelako beti, bigarren mailan utzi. Gorputza lotu izan da arrazionala ez denarekin, eta horregatik aldarrikatu nahi dut gorputz oro mundu bat dela. Gainera, zapalkuntzak gorputzetan islatzen eta sufritzen dira, eta, gorputzak mundutzat hartuta, argi utzi nahi dut gorputzak askotarikoak direla. Aniztasun hori ezin dugu ezberdintasun bilakatu, ezin dugu inor gutxiesteko elementu bilakatu, ezin dugu zapalkuntza bihurtu. Erakutsi behar du badirela existitzeko modu anitz, eta existitzeko modu horiek gorputzetan hezurmamitzen direla.
-Gizakiz bertzeko animalien gorputzetan ere bai?
Bai, zalantzarik gabe. Gizakiz bertzeko animaliok, gainera, agentzia dute. Itxita bizi diren animaliek mugimenduak errepikatzen dituzte behin eta berriz; hori egitea ere bada erresistitzeko modu bat. Kontua da modu zabalago batean ulertzea erresistitzeko gaitasuna. Erresistentziarako modu horiek erakusten dute, nire ustez, sufritzen duten zapalkuntza sekulakoa dela. Aurrera egiten saiatzen dira ahal duten moduan. Zenbaitetan, beren buruaz bertze egiten dute, eta hori ere har daiteke erresistentzia modutzat: erresistentziarako azken saioa. Zoologikoetan ere, emeek uko egiten diote kumeak izateari; hori ere bada erresistentzia.
-Erresistentziarako gaitasun horri ematen diogu duen balioa?
Anitzetan erraten da animalien aldeko ekintzaileak direla gizakiz bertzeko animalien ahots. Baina ez da hori gure rola. Gizakiz bertzeko animaliek ahotsa badute, eta guri dagokigu ahots horrentzat bozgorailu izatea. Egia da gizakiz bertzeko animaliek ez dutela feministek antolatzeko duten gaitasuna, adibidez, baina horrek ez du erran nahi erresistitzen ez direnik. Gizakion artean ere badira hitz egiten ez dutenak, baina horrek ez du erran nahi komunikatzeko gai ez direnik. Pentsatzeko modu horrek badu kapazitismo puntu bat ere. Umiltasunez jokatu behar dugu, ez baikara gu itxita eta zapalduta dauden bertze animalia horiek. Gizakiz bertzeko animalien aliatu izan behar dugu.
-Mugimendua prest da hori egiteko?
Liburuak harrera ona izan duela uste dut. Uste dut mugimendu antiespezistaren zati bat prest dagoela pentsamendu binario horren aurka egiteko, eta lan egiteko zapalkuntzen arteko lotura abiapuntu hartuta; bertze zati batean badira erresistentziak, eta segitzen dute erraten animaliak daudela bertzeen gainetik. Halere, uste dut urratsak egiten ari direla zapalkuntzak lotzeko bidean. Badut esperantza. Euskal Herrian, adibidez, baduzue borroka egiteko oinarri historiko hori, eta argi dut horrek anitz lagunduko duela.
-Antiespezismoa zapalkuntza ororen aurkako borroka gisa hartzean, uste duzu feminismoek bereziki eragin dutela?
Bai, hala uste dut. Behintzat nik inguruan dudan eta ezagutzen dudan feminismo inklusiboak, zapalkuntzen arteko loturak onartzen dituenak. Ezin dugu ahaztu emakumeek eta generoaren disidente diren pertsonek osatzen dutela mugimendu antiespezistaren gehiengoa, eta horrek izan behar du nolabaiteko isla. Uste dut antiespezismotik kide anitz ari direla feminismoetara hurbiltzeko urratsa egiten, eta mugimendu barruko matxismoa ere ari dira salatzen. Zapalkuntzen arteko lotura ulertu behar dugu, mugimenduari oinarri sendoak emateko.
Iruzkinik gabe